Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (w skrócie: studium) jest warunkiem koniecznym do uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Co więcej, plan miejscowy musi być zgodny ze studium.
Przedmiotem studium są – jak sama nazwa wskazuje – uwarunkowania i kierunki. Studium jest uważane za akt kierownictwa wewnętrznego, który nie wiąże bezpośrednio obywateli, lecz tworzy pewne obowiązki wobec organów gminy. Jest to swoisty program wyznaczający stan i kierunki rozwoju przestrzennego gminy. Choć studium nie jest aktem powszechnie obowiązującym i tym samym nie może być podstawą do wydawania decyzji administracyjnych, jego uchwalenie jest obligatoryjne. Ogólną wskazówkę, co studium ma zawierać, ujęto w art. 9 ust. 1 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (u.p.z.p.) jako określenie lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Zasady te muszą być następnie brane pod uwagę przy sporządzaniu planu miejscowego (art. 15 ust. 1 u.p.z.p.) oraz decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Studium stanowi więc bazę wyjściową dla szczegółowych ustaleń zawartych w ww. aktach prawnych.
Przystępując do sporządzenia studium organ gminy jest zobowiązany wykonać je w zgodności z koncepcją przestrzennego zagospodarowania kraju oraz ze strategią rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa, a także ze strategią rozwoju gminy. Kolejną zasadą przy sporządzaniu studium jest konieczność objęcia nim całego obszaru gminy, a nie jedynie jego części – co może mieć miejsce w przypadku planu miejscowego.
Wspomniany już brak oddziaływania studium na prawa i obowiązki jednostki nie oznacza, że postanowienia studium w żadnym stopniu nie wpływają na obywatela. Fakt związania organu gminy postanowieniami studium przy ustalaniu planu miejscowego powoduje pośrednie oddziaływanie studium na obywatela. Ustalenia studium nie mogą być przywołane dla negatywnego rozstrzygnięcia wniosku jednostki co do jej praw lub obowiązków. Co więcej, studium jak akt mogący pośrednio wpływać na sytuację prawną obywatela powinno być podane do wiadomości publicznej.
Choć przepisy nie przewidują obowiązku ogłoszenia studium w wojewódzkim dzienniku urzędowym, to z ustawy o dostępie do informacji publicznej wynika konieczność umieszczenia studium w Biuletynie Informacji Publicznej.
Cechą właściwie sporządzonego studium powinna być elastyczność, tzn. możliwie najszersze uwzględnienie lokalnych potrzeb przy zakreśleniu nienaruszalnych granic swobody planowania miejscowego. Trzy podstawowe funkcje studium to:
- określanie założeń polityki rozwoju przestrzennego w gminie,
- koordynacja ustaleń planów miejscowychoraz
- promocja obszarów atrakcyjnych bądź zwykłe udzielenie informacji nt. zamierzeń rady gminy.
Uwarunkowania to opis obecnego stanu zagospodarowania terenu, kierunki zaś są celami wyznaczonymi do spełnienia. W ten sposób studium, nie odbiegając od faktycznych możliwości i biorąc pod uwagę aktualne możliwości, wskazuje zadania dotyczące ładu przestrzennego gminy.
Pierwsza część studium – uwarunkowania – to część tzw. informacyjna, zawiera szczegółową charakterystykę istniejącego w gminie stanu faktycznego i prawnego określonych zjawisk, wymieniając m.in.: dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu, stan ładu przestrzennego, stan środowiska, dziedzictwa kulturowego i zabytków, warunki i jakość życia mieszkańców, zagrożenie bezpieczeństwa ludności, potrzeby i możliwości rozwoju gminy, stan prawny gruntów, stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami, zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
Druga część – kierunki – nazywana regulacyjną zawiera:
- zasady i kierunki działań, czyli ustalenia koncepcyjne, które nie zawierają w sobie nakazu bezwzględnego zastosowania w planowaniu miejscowym, lecz stanowią zalecenia na przyszłość oraz
- określone zadania dotyczące konkretnych obszarów, czyli ustalenia studium wiążące przy planowaniu miejscowym, czyli zawierające nakaz zastosowania przy planowaniu miejscowym.
Dopiero po uchwaleniu studium możliwe jest przygotowanie i uchwalenie miejscowego planu zagospodarowaniu przestrzennego, o czym będzie mowa w następnym wpisie.
